(Verschenen in MUG Magazine, december 2015)
Ieder jaar denken duizenden mensen in Nederland aan zelfmoord. De nieuwe documentaire Strohalm laat zien hoe belangrijk het is om daar over te kunnen praten.
Wie kent er niet iemand die zelfmoord heeft gepleegd? Zelf kom ik zonder serieuze research tot vier mensen uit mijn enigszins directe omgeving: een klasgenoot van de middelbare school, twee studiegenoten, de vader van een vriend. Allemaal passen ze perfect in wat volgens de cijfers van het CBS de grootste risicogroepen zijn: jongeren, en mensen van middelbare leeftijd.
Vooral bij jongeren is zelfmoord een van de belangrijkste doodsoorzaken, bij mannelijke twintigers zelfs de belangrijkste. In totaal vonden er volgens het CBS in Nederland in 2014 1835 suïcides plaats, waarvan 87 in Amsterdam, dat daarmee ook wat betreft zelfmoorden de hoofdstad van Nederland is. Afgezet per 100.000 inwoners bezet Amsterdam een zestiende plaats, de gemeente Groningen voert daar de ranglijst aan met 18,2 zelfdodingen per 100.000 inwoners. De hoge concentratie alleenstaanden in steden draagt er aan bij dat daar mensen tegenwoordig relatief vaker de hand aan zichzelf slaan dan op het platteland.
Zelfmoord is dus duidelijk een maatschappelijk probleem, zeker als je kijkt naar het aantal ‘verloren levensjaren’ dat een dood oplevert: het aantal jaren dat men eerder overlijdt dan op grond van de levensverwachting zou mogen worden aangenomen. Per dag plegen ongeveer vijf mensen zelfmoord in Nederland, wat voor mensen die vaak met de trein reizen niet als een verrassing zal komen. Toch blijft het een lastig te bespreken onderwerp. Om die reden startte psychiater Jan Mokkenstorm in 2009 online zelfmoordpreventieplatform 113 Online. Hij pleit voor meer openheid over zelfmoord, omdat de meeste zelfmoorden volgens hem te voorkomen zijn. In een interview met de Nationale Zorggids naar aanleiding van de zelfmoord van schrijver Joost Zwagerman stelde hij: ‘Het is heel onmenselijk om te zeggen: ‘Weet je, als je er niks aan vindt, dan snap ik wel dat je eruit stapt’.’
In de documentaire Strohalm, die op 9 december uitgezonden wordt op televisie, is te zien hoe 113 Online werkt, met ondersteuning via chat en telefoon. De doelgroep komt zelf ook aan het woord, vooral over hoe moeilijk het is om te praten over suïcidale gedachten. ‘Als iemand aan mij vraagt hoe het gaat, zeg ik: goed,’ vertelt Erik, een 41-jarige ondernemer die failliet is verklaard. Drie jaar woonde hij op campings om zijn schuldeisers te ontlopen. Erik lijkt het idee van Jan Mokkenstorm, dat de economische crisis leidt tot meer zelfmoorden, te illustreren: ‘Ik heb geen toekomst.’
De achttienjarige Sylvia vertelt hoe ze op een gegeven moment bij het oversteken van de weg niet meer keek of er iets aankwam: ‘Ik liep gewoon.’ Toen was ze al tijden in haar hoofd bezig met hoe ze een einde aan haar leven zou maken. Op een avond dat haar ouders weg waren, legde ze een afscheidsbrief onder haar kussen en nam wat een fatale dosis medicijnen had moeten zijn. Ze werd wakker in het ziekenhuis. Aandachttrekkerij? Nee, dat is een misvatting, krijgen de medewerkers van 113 Online in de documentaire bij hun training te horen. Of in ieder geval wijst ook een mislukte poging, hoe slecht uitgevoerd ook, op serieuze problemen, waarmee iemand kennelijk nergens terecht kon. Zoals bij Sylvia: ‘Ik kan heel slecht met mijn ouders praten.’
Dat is het doel van 113 Online: een luisterend oor bieden aan mensen die het leven niet meer zien zitten en die het daar met niemand anders over kunnen hebben. Zoals de 38-jarige Inger, moeder van een kind: ‘Het eerste wat mensen zeggen is: hoe egoïstisch. Maar ik was er echt van overtuigd dat het beter zou zijn als ik er niet zou zijn, voor de anderen.’ ‘Waarom’ is een verboden woord voor medewerkers van 113 Online, want, stelt een trainer: ‘Dat klinkt alsof je om verantwoording vraagt.’ Dat helpt niet én is onnodig, want Inger vraagt zichzelf al af: ‘Hoe kun je dat soort dingen denken?’ Wat de film Strohalm laat zien is dát mensen zo denken, en hoe belangrijk het is dat ze niet alleen gelaten worden met hun gedachten.
Strohalm werd woensdag 9 december om 23.00 uur uitgezonden op NPO2.